Obecnie wyznaczone miejsca na pokładzie sprzedają zarówno linie niskokosztowe, jak i tradycyjne.

Wśród przewoźników tradycyjnych wciąż normą jest udostępnianie możliwości darmowego wyboru miejsca, choć dopiero w momencie odprawy online. Tak robi np. LOT. W przypadku większości linii oznacza to możliwość wybrania konkretnego fotela zwykle nie wcześniej niż dwie doby przed wylotem. Niektórzy przewoźnicy dają możliwość wcześniejszego wykupienia miejsca (robi tak np. Lufthansy), inni - nie. Często przewidziane są wyjątki dla osób podróżujących z małymi dziećmi lub dla pasażerów o ograniczonej możliwości ruchowej - te osoby mogą wybrać miejsce jeszcze przed otwarciem odprawy online.

System ten wydaje się uczciwy - z chwilą otwarcia odprawy online każdy ma równe szanse na zarezerwowanie ulubionego miejsca, a ci, którzy koniecznie chcą siedzieć na konkretnym fotelu, mogą za niego zapłacić wcześniej. Taka metoda nie daje też przewagi pod kątem wyboru miejsca osobom, które wykupują bilet z dużym wyprzedzeniem.

Niektóre fotele są szczególnie bardziej popularne niż inne - mowa tu np. o siedzeniach w pierwszym rzędzie za ścianką działową kabiny lub w rzędach przy wyjściach awaryjnych, które oferują więcej miejsca na nogi. Biorąc pod uwagę, że linie lotnicze i tak muszą takie rzędy mieć, przewoźnicy zwietrzyli tu szansę na dodatkowy zarobek i niemal zerowe koszty. Z punktu widzenia branży darmowe przydzielanie tych siedzeń jest marnotrawieniem poszukiwanego towaru - większej przestrzeni. O popularności tej usługi świadczy zresztą to, że wiele linii, zwłaszcza amerykańskich, zdecydowało się na instalację dodatkowych, niewymaganych już przepisami rzędów z większą przestrzenią. To jednak już pewna inwestycja oraz ograniczenie liczby foteli na pokładzie.

Wprowadzając możliwość wyboru miejsca za dopłatą linie lotnicze przekonują, że oferują pasażerom możliwość wyboru i podniesienia komfortu lotu. Wielu pasażerów uważa jednak, że tego typu rozwiązania są de facto ukrytymi opłatami.

Granica pomiędzy usługami dodatkowymi a ukrytymi opłatami jest delikatna i bardzo łatwo ją przekroczyć. W ostatnich latach coraz więcej linii pobiera opłaty już nie tylko za podniesienie komfortu (np. większą przestrzeń), ale też za uniknięcie dyskomfortu. Nawet więc jeśli pasażerowie mogą teoretycznie otrzymać miejsce za darmo, to coraz częściej mają poczucie, że muszą wybrać miejsce płatne, aby podróż nie zamieniła się w koszmar.

Przykładem takiej sytuacji są kontrowersje związane z usługą wyboru miejsc na pokładach samolotów Ryanaira. Przewoźnik zapewnia, że jest to usługa dodatkowa pozwalająca pasażerom cieszyć się swoim ulubionym fotelem, której wykupienie jest w pełni opcjonalne - to prawda, bo można zdać się na automatyczny przydział losowego miejsca.

Ale innego zdania są pasażerowie podróżujący wspólnie, którzy nie zdecydowali się na wykupienie miejsca na pokładzie. Według nich, w przypadku nieskorzystania z płatnej opcji przez wszystkich podróżujących, osoby są automatycznie rozdzielane na pokładzie. To sytuacja, której osoby podróżujące wspólnie chcą uniknąć, szczególnie jeśli mowa o rodzinach z dziećmi. Takie miękkie zmuszanie do wykupienia płatnych miejsc pasażerów irytuje, ale z punktu widzenia linii jest niezwykle skuteczne.

Na korzyść przewoźników przemawiają też dane rynkowe. W ostatnich latach samoloty latają coraz lepiej wypełnione. Przewoźnicy niskokosztowi, tacy jak Ryanair czy Wizz Air, w sezonie letnim osiągają współczynnik zajętości miejsc na poziomie ponad 95 proc., dla linii tradycyjnych to zwykle ok. 80 proc. Według danych IATA, na całym świecie w I półroczu współczynnik ten wyniósł 81,9 proc. Coraz mniejsza liczba wolnych miejsc oznacza coraz większą rywalizację o ulubione fotele podczas odprawy i zachęca pasażerów do wykupienia ich już wcześniej.

Ciekawym zjawiskiem jest nagradzanie członków programu lojalnościowego poprzez większy wybór miejsc. Teoretycznie nie jest to usługa płatna, ale w praktyce tacy pasażerowie "płacą" wcześniejszymi lotami. Im wyższy status w programie, tym więcej miejsc do wyboru podczas darmowej odprawy. Podróżni nieuczestniczący w programie lojalnościowym zobaczą znacznie mniej foteli jako wolne i możliwe do zajęcia.

Inne linie, np. AirAsia X czy Scoot stworzyły silent zones, czyli ciche strefy w samolocie, do których nie mają wstępu dzieci poniżej 12 lat. W tym przypadku płaci się nie za to, co się otrzymuje, tylko czego możemy uniknąć - dzieci, które pasażerowie w ankietach zwykle wskazują jako najgorszych towarzyszy podróży. Najmłodsi podróżnicy przenoszeni są więc do bezpłatnej strefy samolotu, gdzie przez to robi się często głośniej (choć oczywiście hałaśliwa jest tylko część dzieci) - tym samym następnym razem wolimy zapłacić za miejsce w "cichej strefie".

Obecnie coraz częściej płacić musimy też za miejsca, które do niedawna były uważane za standardowe - przy oknie lub przy korytarzu. Na pobieranie opłat za te siedzenia decydują się głównie linie lotnicze z Ameryki. Wielu przewoźników wprowadza jeszcze bardziej skomplikowane "strefowanie" opłat - cena konkretnego fotelu jest uzależniona od położenia przy oknie, w środku lub przy korytarzu oraz równocześnie od części kabiny.

O ukrytych opłatach negatywnie wypowiedział się raport Narodowej Rady Ekonomicznej Stanów Zjednoczonych, który wyjaśnia, że opłaty te są nie tylko niekorzystne dla pasażerów, ale szkodzą też całej gospodarce. Taka sytuacja prowadzi do powstania niepokojącego zjawiska, określonego jako polityka follow-the-leader. Rywalizujące ze sobą przedsiębiorstwa nie mogą wspólnie ustalać cen, ale jeśli jedna z linii lotniczych ustala opłaty dodatkowe i dzięki temu udaje się jej zaoferować niższą cenę bazową biletu, inne naśladują takie posunięcie. Wydaje się, że coraz powszechniejsze pobieranie opłat za wybór miejsc jest potwierdzeniem tez raportu NEC.

Linie cały czas szukają nowych możliwości sprzedawania foteli. Równocześnie starają się to robić w taki sposób, aby pasażerowie faktycznie odczuwali poprawę komfortu związaną z tym wydatkiem. Dzięki temu nie będą zirytowani, a następnym razem znów mogą zapłacić za konkretne miejsce.

Najnowszym przykładem kreatywnego podejścia do sprzedaży miejsc w klasie ekonomicznej jest propozycja linii lotniczych Etihad Airways. Przewoźnik wprowadził możliwość licytacji przywileju seat block, czyli zapewnienia, że miejsce obok nas pozostanie wolne. Do tej pory chcąc podróżować bez bezpośredniego sąsiedztwa musieliśmy liczyć na łut szczęścia lub wybierać mniej popularne pory lotów. Dzięki licytacji mamy gwarancję że nie będziemy skazani na uciążliwe sąsiedztwo. Przy rosnących poziomach wypełnienia może to być popularna usługa.

Jednak znany bloger, Ben Schlappig zauważa, że nowa usługa ma także wady - w przypadku lotu z niskim wypełnieniem będziemy czuli, że niepotrzebnie wydaliśmy pieniądze.

Jednak o ile linie lotnicze chętnie pobierają opłaty za przywileje, to nie kwapią się, by oferować zniżki na miejsca gorsze, takie jak fotele "przy oknie", ale bez okna, czy fotele w ostatnim rzędzie, gdzie nie można odchylić oparcia, schowki na bagaż zajęte są przez sprzęt pokładowy, a pasażerowie zmuszeni są słuchania odgłosów z toalety.

Do niedawna przy odrobinie wiedzy, doświadczenia czy logiki często mogliśmy lekko polepszyć swoją jakość podróży za darmo. Na przykład, gdy na lotach dalekodystansowych podczas odprawy online widać było sporą liczbę wolnych miejsc dawało to szansę, że jeżeli wybierzemy fotel w środkowym rzędzie z tyłu samolotu, to możemy mieć cały rząd dla siebie. To właśnie tego typu drobiazgi powodowały, że długie loty w klasie ekonomicznej były znośne

Teraz za sprawą pobierania opłat za przydział miejsc czy seat block w połączeniu z coraz wyższym współczynnikiem wypełnienia samolotów, wydaje się że czasy, w których mogliśmy bezpłatnie liczyć na ulubiony fotel odchodzą do lamusa.

fot. Tomasz Śniedziewski, WOW air, Piotr Bożyk, Dominik Sipiński